زمینه و هدف هدف مطالعات سبک شناسی، کشف و تبیین شاخصه ها و ویژگیهای حاکم بر متون است که از رهگذر تحلیل عناصر سبک ساز، حاصل میشود. این مقاله به بررسی ویژگیهای سبکی در غزلیات عماد فقیه کرمانی میپردازد. روش مطالعه این مقاله براساس مطالعات کتابخانه ای و به شیوه توصیفی-تحلیلی انجام شده است. <-a> یافته ها عماد فقیه کرمانی، با واسطه شیخ نظام الدین محمود، از پیروان طریقه شیخ زین الدین کامویی و همین شخص نیز از تربیت شدگان شیخ شهاب الدین ابوحفص عمر سهروردی بوده است. عماد پیرو طریقت ملامتیه بوده و در اشعارش مضامین عرفانی گوناگونی بکار برده که این نظریه را تایید میکند. عماد از شاعران گروه تلفیق محسوب میشود که سعی دارد دو نوع غزل عاشقانه و عارفانه را با چاشنی قلندریات و ملامتیه، به هم پیوند زند. نتیجه گیری در سطح موسیقایی، بحر رمل بیشترین اوزان و بحور مقتضب و متدارک سهم کمتری را به خود اختصاص داده اند و استفاده از ردیف جزو مشخصه های سبکی وی محسوب میشود. موسیقی درونی اشعار عماد نیز با فراوانی جناس و تکرار تقویت شده است. جناس اشتقاق بیشترین بسامد را از میان انواع جناس در اشعار وی دارا است و بسامد بالای تکرار نشانگر تاکید عماد بر مفاهیم ذهنی خود است. عنصر غالب در سطح بلاغی اشعار وی تشبیه است و تشبیهات حسی به حسی، مفروق، مفرد و جمع در غزلیات عماد بسامد بیشتری دارند. عماد فقیه در غزلیاتش به انواع تناسبات لفظی و معنایی توجه نشان داده تا غنای موسیقی معنوی غزلیاتش را بیشتر سازد. ایهام و انواع آن در افزایش موسیقی معنوی غزلیات عماد نقش موثری دارند. در زمینه فکری، ژانر غنایی و زیرژانرهای عارفانه، عاشقانه و قلندری قرار دارد. همچنین عماد فقیه، اهل صومعه و تقوا، زاهدان مدعی، ریاکاران، و. . . را به باد انتقاد گرفته و با طنزی تلخ، بر آنان تاخته است.

درهم تنیدگی دانش نجوم با احکام و باورهای نجومی، در گذشته، عامل گرایش عامۀ مردم به این دانش و کاربرد فراوان آن در زندگی روزمرۀ آنان بوده است. توجه ایرانیان به باورهای نجومی، در شعر فارسی به خوبی بازتاب یافته است؛ زیرا شاعران پارسی گوی، افزون بر این که خود اغلب با نجوم آشنایی داشته اند، از درون جامعه ای سر برآورده اند که به اعتقادات نجومی سخت پایبند بوده اند. بنابراین تأمل در شعر پیشینیان تا حدی ما را با سیر تغییر و تحول باورهای نجومی در فرهنگ و زندگی ایرانی آشنا می سازد. عماد فقیه کرمانی از گویندگان نامی قرن هشتم هجری است که در قالب های گوناگون شعری طبع آزمایی کرده و اشعار فراوانی از وی در دیوان و مثنوی هایی پنج گانه، موسوم به پنج گنج، بر جای مانده است. در این پژوهش که رویکردی توصیفی تحلیلی دارد و با استفاده از منابع کتابخانه ای صورت گرفته، اشعار عماد فقیه کرمانی از نظر کاربرد و کارکرد باورهای نجومی بررسی و تحلیل شده است. نتیجۀ پژوهش گواه این است که در شعر این شاعر، باورهای نجومی تنوع و بازتاب بسیار دارد که از میان آن ها اعتقاد به آباء علوی و اُمهات سفلی، تأثیر افلاک در سرنوشت آدمیان، گردش و مدور بودن آسمان، طالع و کوکب بخت و خنیاگری اختر زهره (ناهید) پُربسامدتر است. عماد در شعر خود از این باورها برای مضمون پردازی در قصاید مدحی، تحمیدیه ها، نعتیّه ها، شکواییه ها و. . . بهره برده است. کاربرد فراوان باورهای نجومی در شعر عماد نشانگر نفوذ و رواج آن ها در عصر وی و توجه او به فرهنگ و باورهای عامه است.

استعارة مفهومی از مقوله های بنیادی زبان شناسی شناختی است. مقولة زبانی که صرفاً مربوط به واژه­ها نیست، بلکه از فرآیندهای تفکر انسان است و زبان را از حد شگردی بلاغی به سطح وسیله­ای برای اندیشة عمیق­تر و شناخت والا می­رساند. با توجه به اینکه شیوة حرکت و سیر تعالی در آموزه­های عرفانی به زبان رمز است و عرفان قلمرو هنری زبان در معنای یک نظام اشاری است و از آنجا که در نظریة شناختی، استعاره به عنوان پدیده­ای در کلیت ­زبان حضور جهت دهنده دارد به این معنی که یک حوزة مفهومی براساس حوزة مفهومی دیگر شناخته می­شود، این استعاره در اشعار عرفانی راه پیدا کرده است. عماد فقیه کرمانی از عارفان قرن هشتم در طریقت نامه که آن را در 10 باب و هر باب را در 10 فصل در آداب سیر و سلوک و وظایف سالکان و مقامات و احوال عارفان سروده، کمال محبت به حق تعالی را عشق می­داند. در این پژوهش ابتدا گزارشی از زندگی عمادالدین فقیه کرمانی، طریقت نامه، استعارة مفهومی داده شده و در آخر به بررسی استعارة مفهومی عشق در طریقت نامه پرداخته شده است. از آنجا که استعارة مفهومی دارای دو حرکت از مبدأ به مقصد است بر این اساس دارای سه بار معنایی مثبت، منفی و خنثی می­شود. نتیجه پژوهش این است که عماد از دو طریق «انتقال معنا» و «تغییر معنا»، توانسته معناهای تازه­ای به عشق داده و با ایجاد تعلیق در معنای واژه­ها، خواننده را در گرفتن معنا و تعابیر گسترده­تر آزاد بگذارد.

هر متن، محل تجمع فرهنگ ها، اندیشه ها و باورهایی است که هنگام خوانش، ما را به متون و فرهنگ های دیگر رهنمون می شود. آثار ادبی میراث بر متون گذشته هستند، بنابراین، متن ها از نظر رو ساخت و ژرف ساخت، از یکدیگر تاثیر می پذیرند و آن چه که ما از یک متن در می یابیم در واقع پیگیری سرنخ هایی از شبکه روابط زبانی، تصویری و معنایی متون گذشته و معاصر هنرمند است.غزلیات سعدی که خود گنجینه ای جامع و ارزشمند از پاک ترین احساسات، عواطف و اندیشه های بشری است، از زمان وی تاکنون همواره زبان حال بیش تر مردم ایران بوده است. به گونه ای که با خواندن هر متنی یا اندیشه ای، احساس می شود بین متن اخیر و آثار وی، ارتباطی بیرونی و درونی وجود دارد و در پاره ای متون، این ارتباط، ماهیتی تقریبا تقلیدی پیدا می کند، به طوری که اثر پسین، بازسرایی و بازآفرینی معنایی از پیش گفته شده در شکل و بافتی تقلیدی از شعر سعدی است.غزلیات عماد فقیه کرمانی از جمله این متن هاست که دارای ارتباطی اساسی با غزل سعدی و تاثیر پذیرفته از آن است. این ارتباط، زمینه های مختلفی از تقلید، تداعی، تلفیق و وابستگی را دربرمی گیرد. در این مقاله، سعی بر این است که با روش تطبیقی-توصیفی، به بررسی کوتاهی از ارتباط بین غزل سعدی و عماد فقیه پرداخته شود.

ادبیات تعلیمی از کهن ترین و رایج ترین گونه های ادبی جهان است که آموزه هایی اخلاقی و عقلانی را به مخاطب ارائه می کند تا با کاربست آن ها در زندگی، به سعادتمندی و نیک بختی برسد. ادبیات فارسی از دیرباز، جلوگاه ناب ترین و نغزترین معانی و مضامین اخلاقی و تعلیمی بوده و در هر دوره، بخش انبوهی از شعر فارسی به پند و حکمت و موعظه اختصاص داشته است. عماد فقیه کرمانی از شاعران پارسی گوی قرن هشتم هجری است که در سرودن انواع شعر چون غزل و قصیده و مثنوی تبحری تمام داشته و شعرش با مبانی تصوف و اندیشه ها و آموزه های عرفانی درآمیخته است. در این پژوهش با روشی توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای، آموزهای اخلاقی و تعلیمی در پنج گنج عماد فقیه کرمانی بررسی شده است تا جایگاه و ارزش اخلاق و تعلیم در شعر او مشخص شود و همچنین گوشه ای از مقام ادبی این شاعر آشکار گردد. دستاورد پژوهش نشان می دهد که در مثنوی های عماد فقیه کرمانی، موضوع های اخلاقی و تعلیمی که تلفیق یافته از اندرزهای کهن و آموزه های عرفانی و صوفیانه است، بازتابی گسترده دارد. مواعظ سیاسی و حکومتی، عبادت و بندگی خدا، ناپایداری و بی اعتباری دنیا، گشاده دستی و سخاوت، علم و علم آموزی، رازداری، کم آزاری و. . . از مهم ترین و پربسامدترین مسائل اخلاقی و تعلیمی در پنج گنج عماد فقیه است.

نظریه ­پردازان از آغاز با توجه به اصل موجودیت آثار ادبی و ساختار لفظی مستقل آن، به بررسی حیات آثار ادبی از منظرهای گوناگون پرداخته­اند. در این میان، ساختارگرایان به عملکرد اجزاء و عناصر و سازمان یافتگی آن ها در تشکیل یک اثر، به منظور کشف شباهت ­ها و تقابل­ها، توجه ویژه­ای داشته­ اند. چون فهم یک اثر هنری به یافتن درک درست واژه­ها و مطالعۀ نظام زبان آن وابسته است و شعر، عرصۀ مناسبی برای ظهور این تقابل­هاست تا از رهگذر این ویژگی اندیشۀ شاعر نمایان شود، این پژوهش بر آن است تا به روش تحلیل کیفی ضمن معرفی اجمالی عمادفقیه کرمانی، عارف قرن هشتم، به بررسی مثنوی همایون ­نامه با محوریت تقابل های دوگانه بپردازد. چون نوشتار، بازتاب اندیشه­های فرد است، با توجه به تقابل­های متن به اندیشۀ عماد راه می­یابیم و به شناخت بیشتر همایون نامه دست پیدا می­کنیم. برایند این پژوهش نشان می­دهد که هفت نوع تقابل (مدرج، ­ مکمل، دوسویه، جهتی، واژگانی، معنایی و شخصیتی) در همایون نامه با قالب­های دستوری اسم، صفت و فعل وجود دارد. در این میان، چهار تقابل، شاه/ درویش، شاه/ فقیر، شاه/ گدا و شاه/ رعیت بیشترین بسامد را در همایون نامه دارد. این تقابل­ها نشان­ دهندۀ تفکر عارفانۀ عماد و توجه او به منزل فقر و دنیاگریزی است، تا آن جا که فقر با فنای فی الله نزد او یک منزل است. همچنین بازگوکنندۀ دیدگاه عرفانی تعلیمی عماد است تا از این طریق، راه حقیقت را از مسیر طریقت به سالکان بیاموزد. این نتیجه درآمدی برای نشان­دادن ظرفیت­های مختلف خوانش­های متفاوت متن است.

طریقت نامه خواجه عماد الدین فقیه کمانی عارف و شاعر نامدار قرن هشتم را مصباح الهدایه منظوم نامیده اند، اما به دلیل حذف قسمت های مهمی از بحث های عرفانی و کلامی مصباح الهدایة ، تغییر فصول و ابواب کتاب، تغییر ترتیب و نظم مطالب، سرودن اشغال انتقادی و اجتماعی، دعاها و مناجات ها، بازتاب احساسات و عواطف عاشقانه و عرفانی شاعر، مدح و ستایش اهل بیت، آوردن داستان ها و روایات گوناگون و بیان تجربیات عرفانی سراینده باید آن را منظومه مستقلی به حساب آورد و مصباح الهدایة را یکی از منابع و ماخذ مهم این منظومه دانست.

آثار ادبی به ویژه شعرِ شاعران، بازتابی از اوضاع اجتماعی و فرهنگی عصر آنهاست. از آنجا که هنرمندان دیده ای تیزبین و اندیشه ای ژرف نگر دارند، با دقّت بیشتری اوضاع جامعه را کنکاش کرده و نابسامانی های آن را در اثر خود جلوه گر می سازند. در ادب فارسی بیان این کمبودها، نابسامانی ها و نارضایتی ها را «شکوائیه» نامیده اند. این نوع شعر به خصوص در ادبیات فارسی جایگاه قابل توجّهی دارد. عماد فقیه کرمانی از شاعران برجسته قرن هشتم هجری است که اشعار زیبایی در قالب قصیده و غزل دارد. بررسی «شکوائیه» به عنوان یک مضمون در آثار وی می تواند نقش مهمی در بازشناسی وضعیت اجتماعی این دوره داشته باشد. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر داده های کتابخانه ای انجام شده است. یافته های پژوهش حاکی از این است که در دیوان عماد فقیه کرمانی، شاعر به طرز هنرمندانه، این شکوائیه ها را مطرح کرده و از اوضاع جامعه ی زمان خود، انتقاد کرده است. با تأمّل در شکوائیه های عماد فقیه می توان به این موضوع پی برد که اوضاع سیاسی حاکم بر عصر شاعر، بیشترین عامل نارضایتی او بوده است. این نارضایتی با مضامینی چون خوار بودن درویشان و نیازمندان، احساس بی ارزشی، حقارت فضل و هنر، انتقاد از ساختار و کارگزاران سیاسی بازتاب یافته است.

سعدی شیرازی شاعر غزل سرای قرن هفتم است که در تکامل غزل نقش بسیار چشمگیری دارد. شاعر از زبان عاشق روایتگر حالات و سخنان معشوق است. همام تبریزی، عماد فقیه کرمانی و ناصر بخارایی سه شاعر بسیار تأثیرپذیر از سعدی و برخاسته از سه ناحیه مختلف با لهجه های گوناگون اند. دلیل انتخاب این شاعران، تأثیرپذیری از شیوه سعدی و میزان توفیق شان در این تأثیرپذیری بوده است. مسأله اصلی پژوهش یافتن پاسخ برای این پرسش هاست که چگونه سخنان معشوق در غزل های سه شاعر مذکور انعکاس یافته است؟ تفاوت ها و شباهت های بیان آنها در نقل سخنان معشوق چیست؟ بر این اساس، با استفاده از روش تحلیلی-توصیفی و بهره گیری از منابع کتابخانه ای سخنان معشوق طبقه بندی و تحلیل شده است. نتیجه بررسی ها آشکار نمود که معشوق سخنور غزل با زبان غمزه و زبان بدن سخن می گوید و زمانی با کلام و یا نوشتن نامه، با شاعر گفتگو می کند گاه شاعر کلام او را ساده بیان می کند زمانی به کلام او اطناب می بخشد. مخاطب اصلی سخن معشوق، عاشق است و گاه عناصر زمینی و آسمانی مورد خطاب اویند. عاشق طالب وصال است و معشوق خواهان فراق زمانی عاشق با معشوق موافق و گاهی ناموافق است. شاعر جهت بزرگداشت معشوق با لوازم صورخیال به مزّین کردن کلام او می پردازد.

این مقاله، یکی از صور خیال شاعرانه، یعنی تشبیه تفضیل را، در شعر عماد فقیه کرمانی، بررسی می کند؛ در آغاز، به جایگاه و ارزش تشبیه، در نقد بلاغی می پردازد، آن گاه به شیوه های نوسازی تشبیه اشاره می کند و یکی از مهمترین آنها را، تفضیل می داند. تشبیه تفضیل درشعر عماد، از لحاظ کمی، با سه تن از شاعران سبک خراسانی مقایسه می شود؛ به ویژگی های تشبیه تفضیل در شعر عماد اشاره و سازگاری این شگرد بیانی با محتوای عرفانی شعر عماد یادآوری می شود افزونی تشبیه تفضیل در بیت هایی که به صامت« ت» ختم می شود، گزاره دیگر بررسی مقاله است. همه این بررسی ها با انتخاب نمونه ای 10 و 20 درصدی از شعر عماد تحقق می یابد. سخن آخر آن که افزونی و شمار گسترده تشبیه تفضیل در شعر عماد، به عنوان شاعری در محدوده سبک عراقی، می تواند یکی از ویژگی های سبکی شعر عماد فقیه را، از دیدگاه صور خیال شاعرانه رقم زند.